Ц1ыфхэр къиныгъохэм захафэрэм щыгъом лъэхъаныр,
Тхьэхэр ык1и ахэм анэмык1ыбэхэр аумысынхэр яшэн,
ау ежьхэм мысагъэр зыфалъэгъужьыныр, яджагъу.
Платон урым (юнен, грек) философ,
илъэс 2660 илъэсхэм апшъэк1э щы1агъ.
Сиц1ык1угъом, къынэужым, к1элэ 1этахъоуи сызэхъум игъом чэтыу къолэнэу ти1агъэр сыгу къэк1ыжьы. Ышхын зептырэм – ынэгу къыпфэгъэзагъэу, загъори, къызэрэпфэразэр уигъаш1эмэ ш1оигъоу, ышъхьэ къы1этымэ – дахэу къып1уплъыхьэзэ, ышхынэу ептыгъэр мыгузэжъуахэу ыгъэунэшк1ущтыгъэ. Къыотыгъон нэшанэхэри къызыдырихьэк1ыщтыгъэх. Ар зиш1эрэм – ышхынэу пш1уитыгъугъэр ыцапэхэм адэгъэнагъэу, елъэк1онэу к1оти, къогъоу къыгъотыгъэм ык1ыб къыпфэгъэзагъэу къот1ысхьэти, ынэхэр ыуц1ыргъухэзэ, пш1уитыгъугъэр екъузыфэк1э а ч1ып1эм икощык1ыщтыгъэп. Ащ афэдэ нэшанэхэр сыд фэдэрэ чэтыуи зэрэхэлъыр 1огъахэ. Джащ фэд сэ непэ сызэрэхъугъэри: чэтыур зытыгъорэм, ежь зи ымылъэгъугъэмэ – ежьыри къамылъэгъугъэу зэрэш1ош1эу, сэри непэ сш1эрэр зыфэдэр зэсымыгъэлъэгъуныр сихьисапэу, сыгу сетыгъожьызэ, гъэзетэу «Адыгэ макъэр» къысфэк1оным фэш1 сык1этхагъ. Ар къызыхэк1ыгъэр къис1отык1ынэу исхъухьагъ ык1и, ащ фэш1 а гъэзетым изытхьапэ згъэпсэуалъэзэ тхэныр къезгъэжьэнэу унашъо сш1ыгъэ. Тхьапэу зигугъу сш1ырэр «Адыгэ макъэу» шэк1огъум ипш1ык1убгъэм 2015 илъэсым къыдэк1ыгъэм иятфэнэрэ-ияхэнэрэ нэк1убгъохэр ары. А тхьапэр гъэзетэу «Адыгэ макъэм» ц1ыфхэр к1игъэтхэнхэм пай рекламэ къеш1ы.
Къалэу Мыекъуапэ щыпсэухэрэр а гъэзетым зыщык1атхэрэ ч1ып1эмэ афэшъуашэу ащ ауасэ хъущтхэр итхагъэх ятфэнэрэ нэк1убгъом ышъхьэгъык1э. Къынэужым, ащ ыхэк1э хьэрыф ш1уц1э инхэмк1э итхагъ: «Лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» тэщ пай къызыфыдэк1ырэр. Тык1эжъугъатх тигъэзет лъап1э!».
Гу зэрэлъышъутагъэу, рекламэр къэзыш1ырэр, имэхьанык1э, гъэзетым щымылажьэрэм фэд, ау ащ зы нэбгырэ горэми ылъэкъуац1э к1этхагъэп. Зэрэхъурэмк1э, а гущы1эхэр зыехэр а редакцием щылажьэрэхэр арых. Арышъ, джы а рекламым арытхэгъэ гущы1эхэм ямэхьан зэрэсфэук1оч1эу зэхэсфынэу изын зэсэтыжьы.
«Лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэр…» Адыгэ Республикэу адыгэ нэбгырэ минишъэм къыдафэу зэрысым, шъыпкъэр п1ощтымэ, адыгабзэк1э (ар т1он…) а зыгъэзетыр ары къыдэк1ырэр. Ары шъхьэм, ар лъэпкъ гъэзетэу п1оныр пхэндж, сыда зып1орэм, ащ иномер пэпчъ яапэрэ нэк1убгъохэм ятхьэпэ фыжьхэр шъолыр ш1уц1ашъок1э гъэлагъэхэу, ахэм ак1ы1у пэпчъ хьэрыф фыжьыхэмк1э мощ фэдэ гущы1эхэр атетхэгъэ зэпыт: « Адыгэ Республикэм и Правительствэ игъэзет» (урысыбзэм фэмыкъулаим пайк1э къэсэтхы: Правительствэ гущы1эм адыгабзэк1э къик1ырэр – Зыгъэ1орыш1эрэ-) Адыгэ Республикэр Зыгъэ1орыш1эрэр ары «Адыгэ макъэр» къыдэзыгъэк1ырэр. Ащ исых урымхэри, ермэлхэри. Ар Зыгъэ1орыш1эрэм игъэзет зэмыл1эужыгъо ц1ыф лъэпкъыхэм ятхыгъэхэр, ясурэтхэр къехьэх. «Адыгэ макъэм» еджэрэ къанзалхэр, урысхэр, корейхэр синэ1уасэх. Ащымэ афэдизыр джаущтэу зыхъурэмэ адэжь, сыдэу хъумэ лъэпкъ (адыгэ лъэпкъ) гъэзетэу хъущт ар? Джэуапэу ащ фэхъун ылъэк1ыщтыр зы – Республикэр зэрыпсаоу Зыгъэ1орыш1эрэм къыдигъэк1ырэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» лъэпкъ гъэзетэу п1оныр – гунахь. – Ау, адыгэ лъэпкъым игъэзетэу «Адыгэ макъэр» зэри1орэм нэмык1ырэ мэхьан ритымэ ш1оигъу: ащ фэш1 «…тэщ пай къызыфыдэк1ырэр!, - е1о.
Гъэнэфэгъахэ, адыгэхэм апаеу ар зэри1орэр редакцием щылажьэхэри ащ зэрэщыщхэр джыри зэ шъугу къэсэгъэк1ыжьы.
Гъэзетым иредакице къыдигъэк1ырэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» - редакцием щылажьэхэрэм апай къыдэк1эу зыфэбгъэ1ужьыныр – хьарам.
«Тык1эжъугъатх тигъэзет лъап1э» - е1ори, ежь зыфык1эджэжьы. Ар, шапсыгъэм зэри1оу – тхьамыщк1эгъофу (тхьамык1эгъошху). А рекламым узеджэрэм икъынэуж, уфаемэ, сикъош (сишыпхъу), пш1ош1 гъэхъу, зыш1ош1 мыхъунхэм ащыщэуи зыш1, ау уинэ1осыжъыр («Адыгэ макъэм» иредакцие) пый нэгъуаджэ къыпфэхъугъэу, къыбдэхьащхызэ, шыу къамыщымк1э уак1ыбышъо къыригъэплъык1эу къыпщегъэхъу».
Гущы1эк1э гъэпсыгъэ рекламэу ыпшъэк1э зигугъу тш1ыгъэм ыхэк1э укъызехырэм тлъэгъурэ рекламэхэр мо илъэсэу дгъэк1отэжьырэм къык1оц1 зыбгъо-зыпш1э «Адыгэ макъэм» иномер зэфэшъхьэфхэм къырагъэхьагъ. Ащ нэбгырищымэ ясурэтхэр (фотографиехэр) шъхьэф-шъхьэфэу атехыгъэу итых: зы к1алак1э горэм гъэзетыхэр зыщыращэхэрэм дэжь «Адыгэ макъэм» лъы1эбагъэу щыт, ащ къык1элъык1орэ к1элак1эм адыгэм ибыракъ зэпэкъудыигъэу ы1ыгъэу щыт, ящэнэрыр – л1ыжъы: ар пхъэнт1эк1у к1ыхьэм тес, шъынашъом хэш1ык1ыгъэ пэ1о лъагэр щыгъ ык1и, нэгъунджэхэр телъэу гъэзетэу «Адыгэ макъэр» ы1ыгъэу еджэ фэдэу къэлъагъо.
Зыфэт1огъэ нэбгырищыхэм ак1эгъ «Адыгэ макъэм» къэдигъэк1ыгъэ номеритфымэ атехыгъэ копиехэр итых. А копиехэм арыт сурэтхэр зызэхэбгъэхъожьыхэрэм – пш1ык1убгъу ьэхъух.!?
А гъэзет нэк1убгъом джыри зигугъу тымыш1ыгъэ горэ къэнагъ: «Щы1эныгъэм илъыныкъо пстэуми гъэзетыр анэсы», - е1ори, «щы1эныгъибгъу» ашъхьэ-ац1эхэм урысыбзэ гупшысэр ак1эк1эш1агъэу, ауми – адыгабзэм илъхьэжъыгъэ теплъыр фэш1ыжьыгъэу ащ къепчъыжьых: «Гъаш1эр ык1и ц1ыфыр», «Тизэдэгущы1эгъухэр», джащ афэдэу джыри уцугъуибл.
«Гъэзетэу «Адыгэ макъэр» къишъутхык1ымэ, ныдэлъфыбзэр къэнэнымк1э, лъэпкъыр мык1одыжьынымк1э шъуиш1уагъэ къэк1ощт», - хьэрыф инхэмк1э яхэнэрэ нэк1убгъом джар итхагъ. «Олахьэ, ащ итхагъэр фалэ уеджагъэк1и къибгурымы1он!», - языгъэ1орэ гущы1эхэр ащ угу къегъэк1ых нахь мыш1эми, къэбэртаим зэри1оу – п1эщ1эгъуэ 1уэхум дыщыхэмыхьэк1э (псынк1эгъо 1офым тызыхэмыхьэрэм), ари зэдгъэпэшышъун, а гущы1эухыгъэм адыгабзэм играмматикэ (инджылызыбзэк1э – grammar) нэшанэхэр елъэщаохэу зэхагъэуцуагъэ хъугъэ: «…къишъутхык1ымэ…» зыфи1орэ гущы1эм икъынэуж мыщ фэдэ тамыгъэп : , : щытын фэягъэр, щытын фэегъэ тамыгъэр мыщ фэд :-:; тхыгъэм имэхьан нахь гуры1огъош1у хъуным фэш1 зыфэс1огъэ тамыгъэр бгъэуцун фай. Ащ къыдафэрэмк1э а гъэзетыр къиттхык1ымэ – «ныдэлъфыбзэр къэнэнымк1э, лъэпкъыр мык1одынымк1э шъуиш1уагъэ къэк1ощт», - е1о. Ары шъхьэм, ыпэк1э къызэрэстхыгъагъэу, нэмык1ырэ лъэпкъыхэм ащыщхэри «Адыгэ макъэм» къехьэх ык1и еджэшъух; арышъ, «ныдэлъфыбзэр» зыфи1оу редакцием ыгъэфедэрэ гущы1эр адыгэ закъохэр арэпышъ зыфэгъэхьыгъэн фаер – ар пхэндж редакцием фэхъу. Ащ фэдэ къабз – «лэпкъыр мык1одыжьынымк1э», - зэри1орэри. Ик1эк1ып1эк1э укъызеорэм, а гъазетыр къиттхык1ымэ – адыгабзэр къызэтенэнымк1э ык1и адыгэ лъэпкъыр мык1одыжьынымк1э ащ «Адыгэ макъэм» иш1уагъэ, тэк1ыщтэу ары.
Алахьым къабыл ар еш1 ау…
Ауми нэк1убгъэу гущы1эухыгъэр зэрытхагъэм ыхэк1э нэбгырибл ясурэтхэр арытых ык1и ахэм «Адыгэ макъэм» къыра1ал1эхэрэр итхагъэх. Зэк1эри, Бжэдыгъу-Чэчэнай исхэм ащыщыбэхэм зэра1оу – шэлъэу (лъэшэу) а гъэзетым къыщэтхъух ык1и а гъэзетым адыгэхэр к1этхэгъэн фаеу къэджэх. Ахэр – министр, политик, режиссер, артистых. Зыгорэм сенэкъокъуныри, е, шъхьак1о есхыныр арэп сыкъызыфатхэрэр; сш1ош1 къис1отык1ыным фэш1 ны1эп. Ц1ыфэу къэзытхыгъэр арэп сш1о1офыр – ятхыгъэмэ мэхьанэу я1эр ары, нахьык1э, сызыпылъыр.
Арышъ, мохэм ащыщхэм атхыгъэхэм, сыгу римыхьыпэу ахэт гущы1эухыгъэ зырыз къахэстхык1ынэу исхъухьэгъ, - «…Гъэзетэу «Адыгэ макъэр» лъэпкъым итарихъи, непэ игупшысэхэми, игухэлъхэми язехьак1у…», «Уадыгэмэ, «Адыгэ макъэр» ренэу уистол (инджылызыбзэк1э –desk) телъын фаеу сэлъытэ..», «Адыгэ макъэм» фэдэ гъэзет адыгэ лъэпкъым зэри1эм сырэгушхо…», «Адыгэ макъэм» (зэрытхын фэягъэр «Адыгэ макъэр») итеплъэк1и лъэгъупхъ, зэк1ужьэуи гъэпсыгъэ…», «к1элэегъаджэхэми, ны-тыхэми, тэри гъэзетыр 1эпы1эгъуш1у къытфэхъу», «Адыгэ Республикэм лъэпкъ гъэзет зэри1эр зысэш1эм (?!) лъэшэу гопэшхо сщыхъугъ…». (Ар Къэбэртай къызыдик1ырэр). «Лъэпкъым ыбзэ…ихабзэхэр…икультурэ… «Адыгэ макъэм» ахэр изехьак1эу…». Аужырэ гущы1эхэу къык1эстхык1ыжьыгъэхэр зыехэмрэ сэрырэ тызызэрэш1эрэр, тызызэк1элъык1орэр илъэс 37 хъугъэ, зыныбжьы, ауми илъэс 2400 къыдафэрэр зыныбжь гущы1эжъэу зэрэдунаеу агъэфедэрэр гум къимыхьэн ылъэк1ырэп: «Платон синыбджэгъу, ау шъыпкъагъэр ащ нахь лъап1». Сэрк1э - шъыпкъагъэр…
Гущы1эухыгъэ зырызхэу нэк1убгъом къисхыгъэхэр, тятэ зэри1ощтыгъэу - джашъох…
Зы мэхьаныр къарык1эу а тхыгъэ заулэхэм сызяджэм икъынэуж ош1э-дэмыш1эу гум къэк1ыжьыгъ Къэбэртай щысэ1угъэгъэ къэбар щхэн горэ.
«Режиссерым драматургым жре1э:
- Сэ уи пьесэр згъэувынукъым, хъуанэр хуабжьу си жагъуэщ.
- Абы хъуанэ хэткъым.
- Абы хэмыт щхьэк1э, театрэм щ1эсхэр хъунэнущ»..
Сэ си1ахьк1э, а рекламэ ш1ыгъэ тхьапэм симыгъэхъонэщтыми, хъохъу ащ фэс1эоным сыпэчыжь.
«…Гум имылъыр п1оныр хьэрамыгъэм зэрэщыщэр уигъаш1эу, илъэс 2700 фэдизк1э узэплъэк1ыжьымэ урым философ бэлахьэу Гомер ы1огъагъ: «Ыгу илъыр ыгъэбылъызэ нэмык1 зы1орэр – джыхьынэмым икъэлапчъэхэм афэдэу сэуджэгъу». К1эмгуим зэри1оу, ащ имэхьан джы дэдэми уегупшысэ (уегупшысэ) хъущт… Ет1уани, уимыщык1эгъэ хъатэм уна1э зытебдзэрэм, уахътэр зытебгъэк1уадэрэм – щык1агъэу уи1эр пш1уегъэк1оды. Ящани, узэрыгъусэм фэдэу умыхъунэу амал имы1эу а1о: сатыуш1эм сатыуш1эр къегъоты, тыгъуак1ом тыгъуак1ор гъусэ еш1ышъу, философым философыр гущы1эгъу фэхъу, пц1ыусыхэми «яджыбак1эхэр» зэфы1угъэх ык1и, ащ дак1оу, ыхэк1э къэсэтхыжьы Къэбэртай ит Аруан районым щизэхэсхыгъэ къэбарыжъэу илъэс 265 нахьыбэ зыныбжьыр. Шъу къеблагъэ:
- Пц1ымрэ пэжымрэ сыт я зэхуаку, Жэбагъы? – жа1эу щеупц1ыхэм,
- Пл1анэщ, - итыжащ жэуап.
-Ар дауэ? – щыжа1эм, Къэзэнокъуэ Жэбагъы и1эпхъэмбипл1ыр и зы нэмрэ и зы тхьак1умэмрэ я зэхуакум дилъхьэри,
- Мыракъэ пэжымрэ пц1ымрэ я зэхуакр. Нэм илъэгъур пэжщ, тхьак1умэм зэхихыр пц1ыщ, зэхахыр зэрамыхьэк1эу зэи я1уэтэжыркъым, - къажри1ащ».
Ыпшъэк1э къэстхыхьэгъэ заулэр зыфэгъэхьыгъэр, зэрэшъуш1агъэу, а рекламэм зэрэхэлэжьагъэхэр ары, а рекламэр зыгъэпсыгъэ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» щылажьэхэрыр ары. Зэхэсхыгъэхэм, слъэгъугъэхэхэм, сызэджагъэхэм афэшъуашэу а гъэзетым фэгъэхьыгъэ гупшысэхэр ары зэзгъэпэшэу къэстхыхьэрэр. Арышъ, шъуигупшысэхэмрэ ситхыгъэрэ зэтемыфэ фэш1 губгъэн къысфэшъумылъэгъу, ар сэ силажьэуи шъумылъытэ: хэти идунай зэмыл1эужыгъоу щыт, арышъ, ар сэ ситхьэмык1агъу нахь – силажьэп…
К1эк1эу къэп1он зыхъурэм, «Адыгэ макъэр» къинышхом хэт – ар шъхьэщытхъужьыным ел1ык1ы. Зи зымылъэгъурэр – нэшъу, зи зэхэзымыхырэр – дэгъу, зи къызыгурымы1орэр – делэ, щык1агъэ зимы1эр – щымы1ахэр ары. Рекламэу ыш1ыхэрэмк1э ащ щык1агъэ имы1эу ары, ышъхьэ ар щэтхъужьы. Ары шъхьэм, 1940 илъэсым зидунае хьэф зыхъожьыгъэ адыгэ усак1оу Теуцожь Цыгъо зэри1огъагъэу: «Дунаишхор хьэмбарышху, акъылышхор ащ из». Мо дунаишхом тет араб лъэпкъым бэш1агъэу зы гущы1эжъ егъэфедэ ык1и, ар адыгэм непэ итхэк1э амалым фэшъуашэу къэсэтхы: «Мэдахь нафсу казаб» (Шъхьэщытхъужьыр – пц1ыусы). Ар «Адыгэ макъэм» зык1э фэгъахъыгъэшъ, Шапсыгъэм зэри1оу тхьэмыщк1эгъофу! А гъэзетыр зэхафэрэр къин дэд.
Т1эк1у зыжъугъэпсэф.
Тичылэ л1ы горэ дэс игущы1эмэ ащыщы горэм, зэра1оу - тамэхэр къыгуагъэк1агъэу. Зэрэчылэу п1уагъэми узэрэхэукъощтыр мак1эу, а гущы1эхэр, сэмэркъэу аш1ыжьыгъэу, къырэхьак1ы. Мафэм и1оф горэ зэпымыфагъэу, е, сш1эра, зыгорэм а л1ым ыгу рим1эыхьын фэдэ къыри1уагъа – пчыхьэм къыдэк1эу илэгъухэм захахьэрэм, къы1охэрэр орэд мэкъамэм фэдэу уитхьэк1умэ къырирегъадзэх. «Сэ сыгу дэхъык1ырэр, къэсымы1уатэмэ, шъо ар сыдым фышъуигъэш1э-э-эн?!» Къыхэк1ы, ет1уани, кэбарыр къы1отэщтмэ, хьаумэ къымы1отэщтымэ ымыш1э фэдэ а л1ыр зыхъурэм, щысыхэм ащыщ горэ, «1эш1у-1эш1оу» ащ ек1энэк1алъэзэ: «О угу дэхъык1ырэр о къэмы1уатэмэ, тэ ар сыдым фытигъэш1э-э-эн?!». Модрэ л1эу плъэгъурэми: «Ары», - е1ори, къырегъажьэри, къэбарыр къе1уатэ. Ащ лъыпытэу, щытхэри гъэбылъыгъэ мак1эк1э зэрэгъэщхых.
Нэмык1ырэм икъин угу зыдэбгъэхъык1ышъурэм икъынэуж ары ны1эп ар зыхэтыр нахь 1эш1эх фэпш1ын плъэк1ынэу к1уач1э зызыхэбгъотэжьыщтыр. Гъэзетэу «Адыгэ макъэр» ч1ып1э зэжъу бэш1агъэ зифагъэр, зэрытыр ык1и къызэрижъук1ыри…
Зы мафэ горэм тичылэ дэт библиотекэм (инджылыбзэк1э –library) илъэс къэс шъхьэф-шъхьэфэу зэдэпхэгъэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» щызэпырызгъазэзэ, сына1э зытыридзагъэ статья (инджылызыбзэк1э – article) заулэмэ ац1эхэр стхыгъэх ык1и, ахэм ащыщ, абэдзахэм зэри1оу, лаузэмэ (заулэмэ) нэ1уасэ шъуафэсш1ымэ сш1оигъу. Къэс1он шъуафэсш1ымэ сш1оигъу. Къэс1он, мохэм афэдац1эхэр афэзыш1ыгъэм, ахэр зыуплъэк1ужьыгъэм, къыдэзыгъэк1ыгъэм, къыдырязыгъэгъэк1ыгъэм – тиадыгабзэ ибайныгъэ зыукъуагъэмэ, адыгэхэр «Адыгэ макъэм» итхак1э, фэук1ытэнэу зыш1ыгъэхэм бэш1агъэу сызэращыщыр.
«Адыгеимрэ Китаимрэ зэдэлэжьэнхэу рахъухьагъ». – Адыгеим исыр непэ миллионым ыныкъоу икъурэп, ар Урысые Федерацием зы Республикэу щыщ ны1эп, Китаим (China) нэбгырэ миллиардырэ миллион шъищым къыдафэу ис; къэбартаим зэри1оу – ар дауэ хъумэ (сыдэущтэу хъумэ) а бгъуит1ум ар рахъухьагъ?
«Нэтыхъуай» - мыр адыгэ гущы1эу – Нэтхъокъуадж- зыфи1орэм къытек1ыгъ. Дунаим тетэу, сыд фэдэрэ бзэнк1и фит, гущы1эхэр нахь к1эк1эу къызэра1ощтыр шэнэу, уфаемэ – хабзэу ахэлъ. Джащ афэдэ къабз тиадыгабзэ – нэтхъокъуаджэр – нэтхъуаджэ хъугъэ. Ет1уанэ, Урысыем иу1эшыгъэхэр Адыгэч1ым къызехьэхэм, - нэтхъуаджэ – гущы1эм ахэр нэ1уасэ фэхъугъэх ык1и, адыгэ гущы1эу – нэтхъуаджэр – ежьхэм абзэк1э, къызэра1ошъоу атхыгъ ык1и, ар адыгабзэ къэ1уакэм инахь гъэк1эк1ыжьыгъэ фэхъугъ – натухай . Адыгэ тарихъым, тыбзэ, тигеографие зымыш1эрэмэ къяхъул1агъэр гум ыштэрэп: инахьыбэрэмк1э агъэфедэрэ тхылъхэу урысыбзэк1э тхыгъэхэм къыдахыгъэ – натухай – гущы1эм, адыгэ мэкъэ 1ужъоу – хъу – зыфи1орэр хагъэуцори, адыгэ чъыгым изыкъутамэ ыц1э умыш1эжьыным нэсэу зэха1онт1ыхьагъ ык1и, зэрэтлъэгъоу, ар «Адыгэ Республикэм и Правительствэ игъэзет джаущтэу къехьэ…
«Узэшъожьыщтыпсым ухэмыужъунтх» - узэшъожьыщт псым ухэмыужъунтх…
«Бжыхьэ дзэ дэщыгъор рагъэжьагъ» - Бжыхьэм дзэм (инджылыбзэк1э – army) дащэнхэу рагъэжьагъ (уфаемэ аублагъ), е, бжыхьэрэ дзэм ащэхэрэм адыраублагъ. Ащымэ анэмык1ыбэк1и ар адыгабзэ гуры1оныгъок1э птхын плъэк1ыщт. Мыщ дэжьым авторым зэридзэк1ыгъэк1э ыгъэк1уагъэр – урысыбзэк1э тхыгъэу – осенний призыв в армию начался.
«Мафэкъо лъэпкъым къызэрэхэк1ыгъэр къыгъэшъыпкъэжьызэ псэугъэ. – Мафэкъо л1акъом къызэрэхэк1ыгъэр къыгъэшъыпкъэжьызэ псэугъэ.
Лъым ыпкъырэ (лъэпкъ) л1ым ыкъорэ (л1акъо) ащ ш1узэхэк1ок1агъэх.
«Израиль адыгэхэм тыряк1ас»- Израиль ис адыгэхэм тыряк1ас…
«Л1ышъхьэм и1офш1эгъу зэ1ук1эгъухэр». – Л1ышъхьэм адыри1эгъэ зэ1ук1эгъухэр.
Джащ фэдэхэу, е, ахэм анахьыежьыхэу статьяхэм ац1эхэр урысыбзэк1э къаугупшысыхэри, адыгабзэм рагъэк1ужьы аш1ош1эу матхэх. Ар тхьэмыщк1эгъофу адыгэхэмк1э, адыгабзэк1э непэ «Адыгэ макъэм» еджэрэхэмк1э.
Статьяхэм хэукъоныгъэу хаш1ыхьэрэмэ ащыщых мохэри:
«Я ХIХ-рэ л1эшэгъум иапэрэ к1ылъэныкъо нэс»… - я XIX-рэ л1эш1эгъум иапшъэнэрэ ныкъом нэс». К1ылъэныкъо зи1эн зылъэк1ыщтыр псэ зыпыт закъор ары: Шъэофыжь ык1ылъэныкъоу ыубытыгъыгъэр 1азэхэм къырагъэт1упщыжьыгъ; чэмыбгъэм ык1ылъэныкъо Хьак1мафэ ыщэфыгъ; Топэу пыим къыгъэуагъэм Хьаджэбырам иш пк1эгъуалэ ык1ылъэныкъо гуригъэхыгъ…
Гъэзетэу «Адыгэ макъэм» рекламэ къыш1ыгъэ тхьапэ горэ, зэрэсфэук1оч1ырэм фэшъуашэу, къызэхэсфыгъагъ. Ащ щыфэшъуашэу джыри къыч1эсэтхык1ыжьы: «Гъэзетэу «Адыгэ макъэр» лъэпкъым итарихъи… язехьак1у». «Ары», -1олъ!... Ерагъэу тарихъым фэгъэхьыгъэу зырыз горэхэр къарехьэх. Ар шъыпкъэ. Адэ, сыд фэда ащ къарыхьэхэрэр?
Жъоныгъуак1эм ипш1ык1убгъум 2012 илъэсым «Адыгэ макъэр», «Адыгэ псалър», «Черкес хэкур» зыфа1орэ гъэзетхэр зэхэтэу зы номерэу къыдагъэк1ыгъагъэм: «Урыс-Кавказ заом фэгъэхьыгъэ къэбархэр», - е1ори, ащ ыхэк1э: «Щырыхъукъо Тыгъужъ» ык1и «Мыхьамэт 1ащэр» - ахэм къапэтхыхьэ.
Нэбгрит1умэ афэгъэхьыгъэ къэбар к1эк1ымэ яхьыл1агъэхэр къэзытхыгъэр зэрэхэукъуагъэр бэдэд…
«Илъэсищэ Белл (Джеймс Станислав Бэлл- инджылыз коммерсант) Щэрджэсым (Адыгэч1ым) щыпсэугъ, ащ ыужк1э ытхыжьыгъэ гукъэк1ыжьхэм… (Адыгэч1ым есыфэ ылъэгъурэр ащ дэжьым ытхызэ къырык1уагъ).
«Кавказ заор зэпэуфэ шым епсыхыгъэп».Ытхын фэягъ: «Кавказ заор мэухыфэ…».
Статьяу авторым (ыц1э к1этхагъэп) къытхыгъэм ишъыпкъап1и лъэшэу ухэ1эзахьыжьын фай. Гук1одыгъор, Дж.Бэлл ыш1ыгъэгъэ сурэтхэм Щырыхъукъо Тыгъужъ (Къэрзэджьхэм ащыщ, нэтхъуадж) ахэт пэтзэ, урысыбзэм К.А.Мэлбахъом ар зэрилъхьэжьыгъэ тхылъым дэт нахь мыш1эми (ар Нальчик 2007 илъэсым къыдэк1ыгъ) – Щырыхъукъо Тыгъужъ фэш1 гъэзетым къэтхагъэм, зигугъу тш1ырэ статьям Тыгъужъыкъо Къызбэч (Шэрэл1ыкъохэм ащыщыгъ) исурэт готэу къырагъэхьагъ.
«Мыхьамэт 1ащэр».
«Хьэт1охъущыкъо (Къэбэртаим ис адыгэм зэритхыр – Хьэт1охъущокъуэ,- Адыгеим ис адыгэм зэритхыр – Хьэт1эхъущыкъо) «Мыхьамэт 1ащэр жъы хъуи, т1ысыжьыгъэу, шы ш1уатыгъугъ…».
Урыс офицерэу Ф.Ф.Торнау илъэсит1ум къыдафэу адыгэмэ гъэрэу ахэтыгъ. Ащ Мыхьамэт 1ащэр дэгъоу ыш1эщтыгъэу къетхыжьы (Еплъ: «Секретная миссия в Черкесию русского разведчика барона Ф.Ф.Торнау, Нальчик, 1999). Ащ нэмык1хэми къызэратхыжьырэмк1э Мыхьамэт 1ащэм илъэс т1ок1ит1уи ыгъэш1агъэп. Ащ фэдиз нахь зымыгъэш1агъэр – «жъы хъуи…» п1озэ гъэзетым къибгъэхьэныр зыми щыщэп. Статьяу Мыхьамэт 1ащэм фэгъэхьыгъэу ащ итхагъэм нахь къэбзагъэх синэнэжъ къысфи1уатэщтыгъэ тхыдэжъхэри…
«Адыгэ макъ», бэдзэогъум ипл1, 2013 илъэс. Ащ итхагъ: «Уитарихъ зэгъаш1э, гъэлъап1э». Ащ ыч1эгъык1э статьит1ум ац1эхэр к1этхагъэх. «Анахь иныгъ, к1ыхьагъ», «Дзэ къулыкъуш1эшхуагъ (Дзэм икъулыкъуш1эшхуагъ), ау…
«Мы ч1ышъхьашъом щык1огъэ зэуабэмэ анахь иныгъ, анахь к1ыхьагъ «Кавказ заок1э» зэджагъэхэу, 1763-1864 илъэсхэм щы1агъэр». Анахь иныгъэри, анахь к1ыхьагъэри зэрытэу сш1эрэ тхылъхэм ащыщэу, урысыбзэк1э тхыгъэу: «Энциклопедия для детей. История войн», - зыфи1орэм «Адыгэ макъэм» пыш1агъэхэр еджэнхэу есэгъэблагъэх: Москва, 2008. Ащ нахь зэгъэпэшыгъэ тхылъ ахэр емыджэхэми хъунэу къысщэхъу.
Къынэужым, авторым (ащ зэрык1этхагъэр – (Тикорр) «лъы нэпсыр» ригъэтэкъохызэ, адыгэм къырык1уагъэр, гъэзетыхэм ясатырибл зэрэхъурэм фэдизк1э къе1уатэ фэд…
Мо статьям Тикорр зигугъу къыш1ырэр, нахь тэрэзэу къэп1он зыхъурэм – зигугъу къыш1ымэ ш1оигъор – Мыгукъо Пщыкъуй ары. Адыгабзэк1э ащ ылъэкъуац1э ытхынэу ыш1эрэпышъ – Могукоровыр – е1ори, урыс тхак1эм ифэшъуашэу гъэзетым къетхы ык1и, ар редакцием къырегъэхьэ. Ащ ятэ ыц1эр, къызыдихыгъэри къэш1эгъуай. Беслан – ы1озэ къетхы, ау ащ ыц1агъэр Долэтчэрый, «Ар Гривенскэ-Черкесскэм (джы станицэу Гривенскэр) Пшызэ шъолъыр къыщыхъугъ», - е1о. Гривенно-Черкесскэу зигугъу ыш1ырэр апэу зыт1ысыгъэр 1799 илъэсыр ары, Тикорр ар къызыхъугъэ илъэсыр къетхы – 1788.
Сыдэущтэу хъумэ джыри щымы1эгъэ чылэм ар къыдэхъухъэн ылъэк1ыщтыгъэ?
Станицэу Гривенская – зыфа1орэр ащ апэу зыт1ысыгъэр 1815 илъэсыр ары ык1и, илъэсишъэ 1эпэ-цыпэм къык1оц1 зэратхыщтыгъэр – Новонижестеблиевская-, къынэужым ащ ыц1э зэрызэблахъугъэр – Гривенская.
«…хы Ш1уц1э къэзэкъыдзэм…» Тикорр - тхьамыщк1ьэ ц1ык1у! Тарихъыр пш1эным фэш1 бзэри, географиери, этнографиери зэголъхэу умыш1э зыхъурэм – зи ш1агъэ зэрэмыхъущтыр ыпшъэк1э къэстхыгъагъ. Урысыбзэк1э – Черноморское казачье войско – зыфа1орэр – «хы Ш1уц1э къэзэкъыдзэр», - е1ори, ащ етхы. Ащыгъумэ адэжь, къалэу Мыекъуапэр урысхэм мощ фэдэу а1оми хъунэу уеплъы хъущт – город Устья долины яблонь, е, тэ, адыгэм, город Краснодар – къалэу Плыжьхэм тынэу аш1ыгъэр», -т1он фае мэхъу.
Черноморское казачье войско зыфа1ощтыгъэр 1792-1793 илъэсыхэм Урысыем ипачъыхьэ псыхъоу Пшызэ ижьабгъук1э къыгъэт1ысыгъэхэр арых. 1788 илъэсым ахэр Запорожьем зэрисыхэу – Черноморское казачье войско афаусыгъэ хъугъэ…
Тикорр ытхыгъэ статьям сшъхьэ армырэу еш1ы: абэдзахэм зэри1оу, хьэ (сыд пай) «Могукоровыр», - ы1озэ зык1итхырэр орэдхэу «Абатэ Бэслъынэй»,
«Шапсыгъэ л1ыхъужъмэ ягъыбз» зыфи1орэхэр еш1эхэмэ, е, сэш1а, адыгабзэк1э тхыгъэу яджагъэмэ? 1огъахи, а лъэкъуац1эр орэдымэ адыгэбзэ къабзэк1э ахэт: ащ зыц1э къыри1орэр Пщыкъуеп, ау Хьэбэракъ ык1и, ащ ыц1э урысыбзэк1э тхыгъэжъхэм Абрак, Абрам, ящэнэрэмк1э - Урысыбей а1озэ къахэфэ. Ар Пщыкъуим ишнахьык1агъ, 1799 илъэсым къэхъугъ. Урысие империем иофициерышхо хъугъагъэ - полковник. Гъэнэфагъахэ, ащ джэуап нахь пасэу езытыжьын фэягъэр ар зыуплъэк1ужьыгъэ тхьэматэу и1эр ары, е, «редактор шъхьа1эр» (редакторышъхьэр) ары. Ау ар аущтэу хъугъэк1э сыгугъэрэп.
А темэм фэгъэхьыгъэу щыт тхылъэу стхыгъэм едж – Аюб Чемсо: «Гривенно-Черкесская станица», Краснодар, 2002
Уитарихъ зэгъаш1э, гъэлъап1э «Адыгэ макъэм» Икорр!
Къынэужым, къас1омэ сш1оигъор зы: «Адыгэ макъэм» адыгэ лъэкъуац1эхэр тэрэзэу ытхыныр ары. Етхы: К1элэбый (зэрэптхын фаер – Чэлэбый), Ушхо (Ушъухъо), К1алэ (Чалэ) ащыхэм анэмык1ыбэхэри.
Мо илъэсэу ик1ырэм ишэк1огъу мазэм ит1ок1ым нэбгырэ 377 нахь зэрэк1эмытхагъэм лъэшэу редакторыр ыгъэгумэк1эу къыритхагъагъ «Адыгэ макъэм» иапэрэ нэк1убгъо. Тыгъэгъазэм ипш1ык1узэнэрэм, а нэк1убгъо дэдэм 2461 «зэрэрагъэкъугъэр» игуапэу къыхигъэщыгъ.
Ауми, тэ къыдгуры1он фай ащ фэдэ к1этхак1эк1э «Адыгэ макъэр» ц1ыфхэм ш1у ябгъэлъэгъун зэрэмылъэк1ыщтыр.
Сикъош (сишыпхъур)!
Шъори а гъэзетым, ауми, шъук1атх. Адыгэм зэри1оу – куцэр теуцогъу теуцогъу. Хэт ыш1эра, а гъэзетэу икъоу тызымыгъэразэрэр зэгорэм, бэ темыш1эми нахьыш1у, зыпкъ иуцоныри мэхъу. Ахьыри гугъэу, зыхьыри гугъэ зыхъурэм, сыд пай, шъыу, тэри нахьыш1ум тыщымыгугъущт?!
«Зэманыр очылэш1у – зыфаэри, зилажьэри зэхефы», - ы1уагъ адыгэм. Ар шъыпкъэшъ, нахьыш1ум тыщыжъугъэгугъузэ, тынэхэр тыуп1ыц1эми, сыдыми, гъэзетэу «Адыгэ макъэм» тык1эжъугъатх. Джыри зэ къэсэ1ошъ, хэт ыш1эра, сурэтэу къырагъахьэрэр нахь мак1эу, къыратхэрэр нахьыбэу, тфэшъхьэпэн, тфэкъабыл хъуныри къыдыхэт.