Черкесский календарь. Июль

БЭДЗЭОГЪУ

Нэмык1ыц1эу и1эр - «Гъэмэфэку» (Нэгумэ Шор).

ХЬАНЦЭГУАЩ

Гъэр огъоу рихыни, ащ ыпкъ къик1ырэк1э, ялэжьыгъэхэр аш1ок1одыным тещыныхьэхэу «Хьанцэгуащэ» (хьанцэ – гуащэ) тхьэлъэ1ук1э зэхыращэщтыгъэ. Къыригъэщхыщт-къыримыгъэщхыщтыр зиамалэу адыгэхэр щыгугъухэу зэлъэ1ущтыгъэ Псыхъогуащэм (Псыхъомэ ятхьэ) а гъэпсык1эр фэк1ожьык1э енэгуягъо; ащ фэшыхьатэу п1он плъэк1ыщт Хьанцэгуащэ гущы1эм иблэк1эу шапсыгъэмэ «Псыгощахь» (псы – гуащэ – хьы) зэра1орэр.

Пхъэ хьанцэр ары Хьанцэгуащэр зыхаш1ык1ыщтыгъэр: ащ ишъомбгъуап1э рагъэзыхыти, ц1ыфы1эхэр ыбгъуит1ук1э щэигъэ фэдэу къыпщыхъоу - хьанцэ 1эубытып1эм пхъэ к1ыхьэ па1ул1эщтыгъэ, ар щыгъынхэмк1э афапэщтыгъэ, шъхьэтехъор тырахъощтыгъэ ык1ы ащ ыпкъ бгырыпхымк1э агъэк1эрэк1эжьыщтыгъэ.

Бзылъфыгъэхэмрэ к1элэц1ык1ухэмрэ Хьанцэгуащэр къезыщэк1ыщтыгъэхэр: ащ ыпкъ зы1ыгъыгъэхэ пшъэшъэжъые ныбжьык1ит1ур, адыгэм игупшысэ къызэрэхэк1ыгъэу - лъапц1энхэ фэягъэх. Щагу дэхьэ-дэк1эу, къещхымэ зэраш1оигъор ягущы1э зэгъэк1угъэмэ лъэшэу къахэщэу лъэ1у-орэд къа1озэ, къак1ухьэщтыгъэ. Зи1эгу дахьэхэрэ бысымым унэм псыр къырихыти, Хьанцэгуащэм ык1и ар къезыщэк1ырэмэ псыр щалъэк1э къарик1эхыщтыгъэ, гъомлэпхъэ ш1ыгъэу унэм илъым фэшъуашэу, ыгу емыгъоу хьалэлныгъэшхор тхьалъэ1у купым афи1эу, аритыщтыгъэ.

Зы1ук1эрэ бзылъфыгъэхэмрэ к1элэц1ык1ухэмрэ ахэм къахахьэхэзэ купышхо изэрэгъэкъущтыгъэх. Къынэужым, пчыхьэшъхьапэм ахэр псыхъом ек1ухэти, ет1ани, Тхьэм елъэ1ущтыгъэх, ащ шхьэк1афэу фаш1ырэм ишыхьатэу ячылэдэсмэ къаратыгъэ гъомлапхъэхэр зашхыхэрэ уж, Хьанцэгуащэм псыр рак1эхыти, ежьхэри  зэрэгъэсэмэркъэухэзэ, псыхъом хэзэрэдзэжьыщтыгъэх.

ХЬАНЦЭГУАЩЭЗЭТЭЩЭРА…

Хьанцэгуащэрзэтэщэра –

Ощхыркъещха!

Ныхэтхыкъыщэгъуагъо –

Ощхыркъещха!

Лыгъотхыкъыщегъэщха!

Ощхыркъещха!

Шъэонажъоркъоепсырагъашъуа!

ПСЫГОЩАХЬОРЭД

Тыгъурыгъорпсышъхьэмапэ,

Титхьэлъап1, къегъэпэпэха…

Хьэмыц1ыирпсышъхьэмапэ,

Титхьэлап1, къегъэпэпэха…

Фыгъожъыерпсышъхьэмапэ,

Ситхьэлъап1, къегъэпэпэха…

МЫМАЗЭМ:

- 1557-рэилъэсым адыгэ посольствак1э КъаныкъоКъанкълыщ япащэу ИдарэТемрыкъорэТазрэтрэац1эк1э Москва мак1о;

- и 28-м 1828-рэ илъэсым профессорэу, адыгэмэ яисториек1э 1офш1эгъошхохэр зи1эхэу А.Берже Бытырбыфы (Санкт-Петербург) къыщыхъугъ. Дунаим зехыжьыгъэр 1886-рэ илъэс. Ытхыгъэмэ ащыщых: «Къохьэп1э Кавказыр зэраштагъэр», «Кавказ къушъхьэч1эсхэм афэгъэхьыгъэ обзор к1эк1»;

- и 11-м 1829-рэ илъэсым сыхьатыр 11-м къэбэртэел1эу Хьащыр Киллар 1ошъхьэмафэ илъэгап1э теуцуагъ. Ащ ыпэк1э дэк1оягъэу зыми ыц1э къыра1орэп;

- и 9-м 1846-рэ илъэсым илъэс 83-м итэу Бэрзэдж Дэгумыкъо Исмахьилэ Хьаджэр дунаим ехыжьыгъ. Л1ыгъэу хэлъым пае «Черкесскэ Вашингтонк1э» ащ Къохьап1эм щеджэщтыгъэх;

- и 27-рэ 1922-рэ илъэсым Адыгэ автоном хэкур щы1э зэрэхъугъмк1э ВЦИК-м унашъо къыдегъэк1ы;

- и 3-м 1991 илъэсым РСФСР-м и Апшъэрэ Совет унашъо ештэ Адыгэ автоном областыр Республикэ Адыгей, Къэрэщэе-Щэрдэс автоном областыр Къэрэщэе-Щэрдэс Республикэ хъугъэхэу;

- и 20-24-м 1993-рэ илъэсым Дунэе адыгэ хасэм ия 2-рэ конгресс къ. Мыекъуапэ щырек1ок1ы;

- и 24-26-рэ  илъэсым Дунэе адыгэ-абэдзэ хасэм ия 3-рэ конгресс къ. Черкесскэ щырек1ок1ы.