Черкесский календарь. Июнь

Вторник, 24 июня 2014 г.
Просмотров: 27057
Подписаться на комментарии по RSS

Черкесский календарь. Июнь

МЭКЪУОГЪУ

 

Мэкъуогъум нэпэмык1эу мы мазэм ра1охэрэр: «Гъэмэфап» (Нэгумэ Шор), «Хьэхыныгъу».

Тхыгъэу щы1эмэ къызэраушыхьатырэмк1э (Ж.Тавернье), адыгэмэ я XVII-рэ л1эш1эгъум мэкъуоныгъом фэгъэхьыгъэ къурмэн (пэсэрэ адыгабзэмк1э - т1ыщэ) аш1ыщтыгъэ. Къурмэн ш1ып1эм пчэныхэр къыращал1эхэти, аук1ыщтыгъэх. Пчэнышъохэр, шъхьэхэмрэ лъакъохэмрэ апамыупк1эу зэхащыхэти, пхъэ ч1эсагъэмэ апаш1эщтыгъэх. Ахэмэ ц1ыфхэр, шъхьащэ афаш1ызэ, ябгъук1ощтыгъэх.

Къурмэн шхыным зыхэ1ахэхэк1э, къэшъо – джэгумэ зы1эк1аубытэгъэ ныбжьык1эхэр къызэханэхэти, нахьыжъхэр зэбгырык1ыжьыщтыгъэх. Ащ къык1элъык1орэ мафэм мэкъуоныр ц1ыфхэм рагъажьэщтыгъэ. Мэкъуогъум зэде1эжьыщтыгъэх, ш1ыхьафхэр аш1ыщтыгъэ. Анахьэу яш1уагъэ зэрагъэк1ыщтыгъэхэр хъулъфыгъэ зэрымыс унагъохэр ары.

 

МЭКЪОО ОРЭД

 

Сикупэу куп,

Сикупы дах,

Мэкъоо мафэри,

Сикупы щэжь

О пщэрыхьа маф,

Гъэлъэхъу пщэрыхэр

Тихьак1э нэгу.

О тикупэу – куп,

Тикупы зещ.

 

ПЩЭРЫХЬЭМ МЭКЪУАОХЭР ШХЭНХЭУ РИГЪЭБЛАГЪЭХЭ ЗЫХЪУК1Э КЪЫ1ОРЭ ОРЭД

 

Екъун, екъун!

К1апэр мэс,

Лэпсыр къок1,

Аргъынэ к1ыхьэр уи жагъуэ,

Шынакъ к1ы гъуанэр уи щ1асэ,

К1апэр кусэщ,

П1астэр бзыгъэщ,

Дыгъэр жьэражьэщ,

Жьаор жыг щ1агъэрщ,

Щ1ы1эр псы фал1эрщ,

Фалъэр къыфбоплъэр,

Сыфпоплъэурэ сешащ

Си къошхэм аргъынэр нэфхьэс,

Тхьэм ищ1асэу мэкъуауэ.

 

Уцыр мэкъу хъунымк1э игъо хъугъэмэ зэрагъэш1эным пае, чъыгэе тхьапэр тыгъэм халъхьэти, агъэгъущтыгъэ. Шхъонт1эгъак1э и1эу зыхъук1э, мэкъуоныгъор къэмысыгъэу алъытэщтыгъэ, дышъэшъо-гъожьышъо зыхъук1э, мэкъуоныр рагъажьэщтыгъэ.

Мэкъуоным к1элэц1ык1ухэр пасэу фагъасэщтыгъэх.

 

 

МЭКЪУАО ТЫКЪЕК1ЫЖЬЫ, ТЭТЭЖЪ

(1оры1уат)

 

Щэмэджыхэр а1ыгъхэу зэшищ урамым рык1ощтыгъэх. Л1ы зэрэхъугъэр пстэуми къалъэгъу ш1оигъоу, анахьык1эр ахэмэ апэ итэу, пагэу бакъощтыгъэ. Л1ыжъэу апэ къифагъэр зыдак1охэрэмк1э къызяупч1ым, нахьыжъмэ ямыжэу анахьык1эм къы1уагъ: «Плъэгъурэба, л1ыжъ, щэмэджхэр зэрэт1ыгъхэр? Мэкъуао тэк1о».

Пчыхьэм къызагъэзэжьыми, к1охэ зэхъум зэк1элъык1ук1эу я1агъэр укъуагъэу, анахьык1эр ылъакъохэр ылъэшъухэу, щэмэджыри дилъэшъоу аужы итэу, а л1ыжъ дэдэм къы1ук1эжьыгъэх. «Тыдэ шъукъик1ыжьыра, л1ы хъупхъэхэр?» - ы1уи ар къызяупч1ым, зэхэпх къодыеу анахьык1эм джэуап ритыжьыгъ: «Мэкъуао тыкъек1ыжьы, тэтэжъ». Л1ыжъыри ышыхэри нахьык1эм феплъэк1ыхи, 1ущхыпц1ык1ыгъэх.

 

ГУЩЫ1ЭЖЪХЭР

Былым 1усыр гъэщым икъэк1уап1.

Уеомэ – мэкъу, уемыомэ – къурэ.

Сэтэнаер къэгъагъэмэ, мэкъуогъу.

Осэпсыр темык1ызэ, мэкъу упк1эныр егъажь.

Мэкъуогъум к1алэр дэгу.

Мэкъу мак1и къэмыхь, мэкъу бэхьи умыхъу.

Мэкъуоныгъом хъотыр унэ к1егъэх.

Мэкъуоныгъуак1эм щэмэджыр талъэзэ агъэ1ылъыжьы.

Мэкъур зэгъэпэщи, былым угъоиным фежь.

 

МЫ МАЗЭМ:

 

- и 6-м 1761-рэ илъэсым к1эмгуехэмрэ Къырым хъаным идзэрэ Лабэ Пшызэ зыщыхэлъэдэжьрэм дэжъ щызэзаох (Лэбэпэ зау), к1эмгуемэ тек1оныгъэр къыдахы, гъэрэу нэбгрэ 300 къаубыты;

- 1796-рэ илъэсым джырэ станицэу Ново-Дмитриевскэм (Северскэ район) дэжь 1улъэшъогъэ гъэхъунэу Нэджыдэ адыгэмэ зэлъаш1эрэ Бзыикъо (псыхъм ыц1) заоу нэбгрэ мин 16-18 фэдиз зыхэлэжьагъэр щы1агъ;

- и 22-рэ 1844-рэ илъэсым адыгэ ш1эныгъэлэжьэу Нэгумэ Шорэ Бытырбыф (Петербург) джы Санкт-Петербург щыл1агъ. Ытхыгъэмэ ащыщхэр: «Адыгэмэ ятарихъ», «Адыгабзэм играмматик»;

- 1858-рэ илъэсым Ф.Энгельс еухы «Кавалерия» («Шыудзэхэр») зыфи1орэ статьяр. Ащ адыгэхэр зэрэлъэпкъэу шыурэ сэшхозаорэк1э 1эпэ1асэхэу щыхегъэунэфык1ы;

- и 19-м 1862-рэ илъэсым Шъачэ дэтыгъэ Мэджлысыр (адыгэ пстэуми яапэрэ парламентэу илъэсит1о псэугъэр) зыч1этыгъэ унэр хымк1э къит1ысык1ыгъэ урыс десантым егъэсты;

- и 24-рэ 1864-рэ илъэсым адыгэмэ яшъхьафитныгъэ зао иаужырэ шхончэо макъэхэр Хьак1уцу къушъхьэхэм къащы1ужьыгъэх;

- и 16-м 1920-рэ илъэсым Екатеринодарскэ (Краснодарскэ) отделым къыхиубытэрэ къушъхьэч1эсхэм яапэрэ Зэфэс къуаджэу Лахъщыкъуае щэк1о;

- и 16-м 1923-рэ илъэсым Краснодарэ дэт К1ымафэ театрэм спектаклэу «Щамилэ и1оф» адыгабзэк1э къыщагъэлъагъо;

- и 28-м 1991-рэ илъэсым Адыгэ хэку СОветым исессие СОветскэ СОциалистическэ Республикэу Адыгеим икъэралыгъо шъхьафитыныгъэ (суверенитет) фэгъэхьыгъэ Декларацией ештэ.

 

 

 



сегодня
28 марта 2024 года
 
В этот день
ДЕНЬ ВОЗРОЖДЕНИЯ БАЛКАРСКОГО НАРОДА
1776 г. – в Москве основан Большой театр.
1957 г. – восстановление автономии балкарского народа.
Родились:
1940 г. – Мусса Психомахов, черк. поэт, публицист, гос. деятель.
1954 г. – Мухамед Карданов, кабард. журналист, засл. работник культуры РФ.
Все новости
Набор в школу/ансамбль кавказского танца…
Дорогие друзья! До концерта "Выпусник…
Дорогие друзья! Рады сообщить вам,…
Дорогие участники второго стипендиального конкурса…
Афиша
- Крупный дождь долго не идёт
Вход для зарегистрированных пользователей
Забыли пароль?
вход
Регистрация