ЧЕРКЕССКИЙ КАЛЕНДАРЬ. ЯНВАРЬ

ЩЫЛЭ

Мы мазэм нэмык1ыц1эу и1эхэр: «ПХЪЭБЗ МАЗ» (ез1охэрэр хы  1ушъом щыпсэурэ шапсыгъэхэр), «МЭЗЭТАЛЪ» (Пшызэ шъолъыр щыпсэурэ шапсыгъэхэр. Къырагъэк1ырэр - мэзэ пхъаш, мэзэ чъы1).

АДЫГЭМЭ ИЛЪЭСЫК1ЭР ЗЭРЭХАГЪЭУНЭФЫК1ЫЩТЫГЪЭР

(Академикэу Мэрэтыкъо Мыхъутарэ ытхыгъэм техыгъ)

Адыгэмэ ИЛЪЭСЫШЪХЬЭУ (Илъэсык1эм и Апэрэ мафэу) хагъэунэфык1ыщтыгъэр гъэтхапэм и 23-рэр ары. А мафэм «ч1ыгум псэ къыхилъхьажьыгъэу», «гъэр к1ым щытек1уагъэу», «гъэрэ к1ырэ зэхэк1эу» алъытэщтыгъэ.

Гъэтхапэм и 22-рэ пчыхьэм, гъоур къыдырэм тесэу къуаджэр къызэпик1у-хьэщтыгъэ; илъэсык1эу къихьэрэмк1э афэгуш1озэ, пчэдыжь тыгъэр къыкъо-мык1зэ «Чъыгыуджым» дэжь жъи, к1и зэхэтхэу къек1ол1энхэу ц1ыфхэм макъэ аригъэ1ущтыгъэ.

Гъоур зызэпыужьрэм ыуж, бэ темыш1эу, к1алэхэмрэ пшъашъэхэмрэ куп-купэу зэрэугъоихэти, маш1о зыпылъ бэщхэр а1ыгъхэу, чэф-жъот гуш1уагъом зэрихьэхэу, илъэсык1э орэдыр къа1озэ, унэгъо шъхьарык1эу къак1ухьэщтыгъэ. Орэдым мыщ фэдэ гущы1эхэр хэлъых:

Къушъхьэ шыгумэ къакъок1ыгъэу,

Илъэсык1эр ш1этэу къэк1о.

Къэк1о, къэгъэгъэ шъышъэу, гъэтхэ мафэр,

Дунай нэфэу, насып хъуапсэу,

Тпсэ зыфищэу, гуш1орыхьэу,

Тхьам къытфехьы гъэбэжъу мафэр.

Ныбжьык1эхэм чэфэу къапэгъок1ыщтыгъэх, ш1уфэс-хъохъу гущы1эхэм ауж шхын зэфэшъхьафхэр къаратыщтыгъэ. Мыгъолъыжьхэу, яостыгъэхэр, джэныкъо маш1охэр зэк1эгъэнагъэхэу ц1ыфмэ чэщыр рахыщтыгъэ. Ет1анэ, тыгъэр къыкъок1ыгъо имыфагъэу, чэф мэкъэшхохэр къахэ1ук1эу, зэрэчылэу «Чъыгыуджым» ек1уал1эщтыгъэ.

«Чъыгыуджыр» псэй чъыгышхоу, нэбгырэ заулэу п1апэхэр зэрэбгъэ-убытыгъэк1э, 1апл1ык1э къыпфэмыубытынэу щытыгъ. Ц1ыфхэр къызэ1умык1эхэзэ зэмышъогъу бзыхьафхэмк1э ар агъэк1эрак1эщтыгъэ, былымышъо ц1ынэ палъэщтыгъэ.

Тыгъэр къыкъок1эу зыщыригъажьэрэм, къэзэрэугъоигъэхэр анэгу ащ фэгъэзагъэу зэхэуцощтыгъэх. Хъохъу къэзы1ощт л1ыжъым бахъсымэ 1эгубжъэрэ зы хьалыжъорэ ы1ыгъыхэу, ыбгъухэмк1э зы к1элэц1ык1урэ зы пшъэшъэжъыерэ къыготхэу ц1ыфхэу зэхэтыхэм апэк1э къэуцущтыгъэх. Пстэуми а1эхэр тыгъэм фащэищтыгъэ. Тыгъэм еплъызэ, л1ыжъым къы1ощтыгъэ: «Илъэсык1э мафэу, насып гуш1огъо фак1оу тиунэмэ къарыхь. Узи бзаджи тимы1эу, дунай мамырыр тшъхьащытэу, тионджэкъ рызыкъыр, дэрмэныр дэмык1эу, гук1э тызк1эхъопсырэм тылъы1эсэу, тытхъэжьэу тыщы1энэу, илъэс мафэу мы илъэсыр тфэхъунэу «1амин» тэжъугъа1о».

Хъохъубжъэр къызи1орэм ыуж ц1ыфэу къызэхэхьагъэхэм шхынэу къыздахьыгъэхэр я1алъмэкъымэ къарагъэт1ылъэк1ыти, куп-купэу зэхэт1ысхьэщтыгъэх, хъохъухэр къа1озэ, шхэщтыгъэх, бахъсымэм ешъощтыгъэх. Ащ ауж а1апэхэр зэрагъэубытыти, удж къаш1ыщтыгъэ, илъэсык1эм фэгъэхьыгъэ орэдхэр къа1ощтыгъэх. К1элэ джыгытмэ шыхэр агъэхъуш1эщтыгъэ, шъозехьэ, шыузэбэн еш1эщтыгъэх. Джаущтэу, опшъыфэхэк1э, зэхэтыщтыгъэх.

© Фонд черкесской культуры "Адыги" им. Ю.Х. Калмыкова