Черкесский календарь. Ноябрь

ШЭК1ОГЪУ

Нэмык1эу ра1охэрэр: «Бжыхьак1» (Нэгумэ Шор), «Мэкъуищыжьыгъу».

МЭЗЫТХЬ

Шак1о к1охэмэ къадэхъун ылъэк1ыщтыр Мэзытхьэ ы1э илъэу пэсэрэ адыгэмэ ш1ошъхъуныгъэ я1агъ. Ц1ыфыхэр шак1о ежьэнхэм ыпэу ащ «ыгъэлъэп1эгъэ» чъыгхэм адэжь к1охэти, и1эхъогъу щыщэ хьэк1э-къуак1эхэр къаритынхэу а1озэ, елъэ1ущтыгъэх.

Хъанджэрые зэритхыщтыгъэмк1э, ижъык1э адыгэхэм аш1ошъ хъущтыгъэ Мэзытхьэ дышъэшъо цыхэр зытет пэк1эбзыиплъ къошхом тесэу зек1оу, ащ иш1оигъоныгъэк1э гъэхъунэхэм шъыхьэхэр, мэз пчэнхэр къыщызэрэугъоищтыгъэхэу ык1и ахэр пшъэшъэ дахэмэ къащыщтыгъэхэу.

МЭЗЫТХЬЭ ИОРЭД

О, Мэзытхьэу пэк1э бзыиплъ,

Ра, бжъабэплъыр щэ уап1э ит,

Тхьам къытитмэ - пщып1эм етхьыл1эн.

Пщып1эжъым етхьыл1эмэ,

Блэнашъор тхьэматэм и1ахь.

Ра, блэнэлхэр пщэрыхьэм зэ1ех.

Ра, шъотэпсхэр 1эшъхьэ мафэм зэрехьэ.

Тхьэматэм рихьыл1эмэ,

«Тхьэм къыует, тхьэмэтэ маф» - е1о,

Тхьэматэм жак1эр еубыты, ешъо.

ЩАК1УЭ УЭРЭД

Щак1уэ, щак1уэрэ жыжьаплъэ,

Зытеплъэр зы1эш1эмык1.

Зихьэ гъуабжэжьыр к1элъэф,

Къызэдалъэфыр зэдыди1усу,

Гъуэм исхэри дыздихуэдэу,

Пхафэм хэсхэр зэдыдибзууэ,

Мэзым щ1эсхэр тхузэрымыгъэгуэшу.

Шыуэ дызытесхэр шы фэкъу лъэкъуэхуу.

Хьэуэ ддэш1ыгъухэр хьэ парий нэсхэщ,

Хьэджафэр нэсым, бажэпсэр 1уеуд.

Бажэм и фэр зэ1эрыхьэм

И хьэр ф1ыуэ егъашхэ.

Мыщэ къаук1ым – фэ гуащэ 1ыхьэт.

Бланэ къаук1ым – и лыр пщы 1ыхьэт.

Даущджэриижъым хьэшхуэр и гъусэт,

Пэ щабэр игъусэти, напэхур и к1эст.

Бажэ дешэнумэ, шы къуэгъук1э дывгъак1уэ.

Бланэ дещэнумэ, шы пщэрк1э дывгъажэ.

Ди Амуукъуэм шыблэр щагъэш,

Фэ гъэгъуа къашэр гуфэ зэтетщ,

Ди Арыкъыжьхэм бжьабэжьхэр

Бланэ ехъу ар лъэгуажьэ ф1ыц1эщ.

Ди фоч ф1ыц1эжъым дызэдыщ1оплъ.

Уэ Уертыныжьым блэ ф1ыц1эр щызэпыроплъ,

Дыщъэ сырымэр зи нащхъэу,

Зи щхьэм хуимытыжыр

Къырит1 зэхуакум 1эпщэк1э къыдэзыхыжыр

Даущджэриижь хахуэрщ.

Ц1ыфымэ къызэрахэнагъэмк1э Мэзытхьэр зыщымы1эжьым щегъэжьагъэу (хьэк1э-къок1э лые аримыгъэук1ыным фэбанэзэ ар к1одыгъэу жэры1о творчествэм къыхэфэ), хабзэ хэмылъэу мэз псэушъхьэхэр аук1ых, агъэк1одых.

ШЭК1УАБЗ

Мы ч1эгъч1элъыбзэр пстэуми зэлъаш1эрэ ык1и агъэфедэрэ гущы1эхэр къэугупшысыгъэ гущы1эхэмк1э зэблахъузэ, е, гущы1эм пычыгъо пэпчъ мэкъэ зэфэшъхьафхэр дагъэуцозэ, зэрагъэпсыщтыгъэр ары. Гущы1эм пае: тыгъужъыр – мэзыхь, къор – пэшъаб, тхьак1умк1ыхьэр – ерык, нэмык1хэри.

Адыгэмэ афэдэу ч1эгъч1элъыбзэр азыгъхэми (абхъазхэми) агъэфедэщтыгъэ.

ГУЩЫ1ЭЖЪХЭР

Блэнэл уфаемэ, къуладжэм щышак1у.

Мышк1ур къызщефэхырэ ч1ып1эм къом щылъыхъу.

Хьаш1ум къор еубыты.

Баджэмэ анахь 1ушыри бым щаубыты.

Тыгъужъым мэл зыш1уихьыщт мэлахъор ипэ1о шыгук1э къеш1э.

МЫ МАЗЭМ:

- 1552-рэ илъэсым году апэрэ адыгэ посолхэр (л1ык1охэр) Москва мак1ох;

- и 20-м 1846 -рэ илъэсымЦ1эмэз (Новороссийск) т1оу зэтет мыжъо унэм адыгэ л1экъолъэшмэ як1элэ-гъуалэхэу илъэси 7-12 зыныбжьыхэр щырагъэджэнхэу илъэсипл1 училищэ къыщызэ1уахы. Къушъхьэч1эс быслъымэнэу Россием щыпсэущтыгъэхэмк1э ар хьыкумэтым ыпкъ къик1эу агъэпсыгъэхэм яапэрэ еджап1эу щытыгъ;

- и 18-м 1866-рэ илъэсымадыгэ л1экъолъэшмэ як1элэ-гъуалэхэу щырагъэджэнхэу школ Мыекъуапэ къыщызэ1уахы. Бэдзэогъум и 1 1899-рэ илъэсым ар МЫекъопэ ыхэрэ механикэ-техническэ училище аш1ыжьы. Школыр щэ1эфэ къэзыухыгъэр нэбгрэ 219-рэ;

- и 7-м 1914-рэ илъэсым адыгэ усак1оу Ехъул1э Сэфэр къуаджэу Пэнэжьыкъуае къыщыхъугъ. 1977-рэ илъэсым дунаима ехыжъыгъ;

- 1934-рэ илъэсым СССР-м иписательхэм я Союз и Адыгэ къутамэ щы1э мэхъу  ;

- и 8-м 1941-рэ илъэсым  адыгэ поэтэу Андрыхъое Хъусен я II-рэ Дунэе заом л1ыгъэшхо щызэрехьэ ык1и хэк1уадэ.Л1ыгъэу зэрихьагъэм паеСоветскэ Союзым и Л1ыхъужъыц1э къыфагъэшъуашэ;

- и 2-м 1994-рэ илъэсымАдыгэ къэралыгъо к1элэегъэджэгъэхьазыр институтыр Адыгэ къэралыгъо университет.